„Przełamywanie antropocentryzmu w tekstach kultury dziecięcej i młodzieżowej”
czasopismo „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”
Warszawa 2020
Informacje ogólne
Każda próba wykreowania oraz opisania posthumanistycznego, postantropocentrycznego podmiotu wiąże się z nieuniknionymi trudnościami. Miłosz Markiewicz w artykule pt. Przekroczyć człowieka. Uwagi o postantropocentrycznym problemie umiejscowienia z 2015 roku pisze o pułapce antropocentryzmu, w którą jako ludzie wpadliśmy, przyzwyczaiwszy się do uznawania bytów nam podporządkowanych za mniej istotne od nas, drugorzędne, czy też do zupełnego ich ignorowania. Zadaje też pytanie, czy jesteśmy w stanie wyjść poza ludzką perspektywę, ostatecznie zaś wysnuwa wniosek, że nie chodzi o to, by stać się istotą nie-ludzką (autor podaje jako przykład drzewo), lecz by uświadomić sobie, iż jej perspektywa jest nie mniej ważna niż nasza. Dwa lata wcześniej, w monografii wydanej w Polsce pod tytułem Po człowieku (wyd. pol. 2014), Rosi Braidotti postulowała całkowite otwarcie się na wszystko to, co dotąd klasyfikowane było jako nie-ludzkie. Rozwijając tę myśl, wskazała trzy drogi uwalniania się od antropocentryzmu, który tak radykalnie zubożył nasz ogląd świata: „stawanie-się-zwierzęciem” (ponadgatunkowa solidarność), „stawanie-się-ziemią” (uświadomienie sobie własnej przynależności do ekosystemu) oraz „stawanie-się-maszyną” (zakwestionowanie granicy między tym, co ludzkie, a tym, co technologiczne).
W najnowszym numerze Dzieciństwa. Literatury i Kultury Autorzy i Autorki biorą pod uwagę pierwsze dwie z trzech dróg wskazanych przez Braidotti (aczkolwiek jeden z artykułów recenzyjnych dotyczy monografii nawiązującej do trzeciej), traktując je jako perspektywy interpretacji literatury dziecięcej i młodzieżowej, a także tekstów kultury reprezentujących inne media. Zebrane w tomie artykuły dotyczą (nie)etycznego podejścia do zwierząt, różnych wymiarów relacji między człowiekiem a zwierzęciem oraz, szerzej, przyrodą, a także zagadnień związanych z klimatem. Każdy z tekstów zawartych w dziale „Studia” stanowi więc próbę dekonstrukcji spetryfikowanych wzorców myślenia na temat miejsca istot ludzkich (lub zantropomorfizowanych) i nie-ludzkich w ekosystemie. Autorzy i Autorki korzystają przy tym z takich metod i perspektyw badawczych, jak ekokrytyka, kulturowe studia nad zwierzętami czy posthumanizm, a swoje rozważania prowadzą w odniesieniu do dziecka, dzieciństwa i adolescencji.
