Podwójna perspektywa. O subiektywizacji zapośredniczonej w filmie
Robert Birkholc
TAiWPN Universitas
Kraków 2019
Informacje ogólne
Przedmiotem książki Roberta Birkholca Podwójna perspektywa. O subiektywizacji zapośredniczonej w filmiejest narracyjna figura przedstawienia perspektywy bohaterów, która realizuje się w literaturze jako mowa pozornie zależna, a w filmie jako tzw. subiektywizacja zapośredniczona. Analizując wybrane filmy, autor pokazuje, jak myśli, emocje i odczucia postaci mogą być wyrażane za pomocą wieloznacznej formy audiowizualnej.
Robert Birkholc dowodzi, że w utworach opowiadanych za pomocą różnych mediów mogą występować nie tylko podobne chwyty z zakresu poetyki, lecz także zbliżone modele konstruowania perspektywy postaci. Autor wskazuje na cechy wspólne literackiej mowy pozornie zależnej i filmowej subiektywizacji zapośredniczonej, które pozwalają traktować je jako reprezentacje analogicznej struktury tekstowej, a jednocześnie wskazuję na istotne różnice pomiędzy obydwiema formami, wynikające z odmienności semiotycznej literatury i filmu.
Za badaczami takimi jak Walentin Wołoszynow i Paul Hernadi, autor przyjmuje, że w mowie pozornie zależnej dochodzi do nakładania się dwóch perspektyw – narratora oraz bohatera. Wbrew polskiej nazwie, technika ta służy jednak reprezentacji nie tylko języka bohatera, lecz także jego myśli oraz wrażeń. Właśnie dlatego poręcznym narzędziem do opisu mowy pozornie zależnej okazuje się kategoria fokalizacji, oznaczająca perspektywę, z jakiej ukazywany jest świat przedstawiony. Scharakteryzowanie tej techniki literackiej przy pomocy fokalizacji pozwala na ujęcie jej jako figury transmedialnej (rozdz. 1).
Literaturoznawcze ustalenia są jednak wyłącznie punktem wyjścia, ponieważ książka poświęcona jest filmowej realizacji tej figury. Autor przedstawia historię subiektywizacji od kina niemego po współczesne puzzle-films i ustala wspólną siatkę pojęć dla narracji literackiej i filmowej (rozdz. 2). Birkholc wyróżnia trzy podstawowe sposoby oddawania perspektywy postaci w filmie (narratywizację, personalizację i subiektywizację), a następnie charakteryzuje subiektywizację zapośredniczoną.
Analizując wybrane filmy, autor opisuje zabiegi narracyjne, które są w pewien sposób analogiczne do literackiej mowy pozornie zależnej i pokazuje, w jaki sposób figura ta służy reprezentacji różnych obszarów ludzkiego doświadczenia. W książce przedstawione zostały szczegółowe analizy filmów: Palacz zwłokJuraja Herza (rozdz. 4), KonformistaBernarda Bertolucciego (rozdz. 5), Tańczący jastrząbGrzegorza Królikiewicza (rozdz. 6), Urodzeni mordercyOlivera Stone’a (rozdz. 7) i Requiem dla snuDarrena Aronofsky’ego (rozdz. 8).
