Potworne narracje. Monstrualne imaginarium w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej

Informacje ogólne

Koło Naukowe Baśni, Literatury Dziecięcej i Młodzieżowej i Fantastyki UW oraz Muzeum Książki Dziecięcej w Warszawie zapraszają na ogólnopolską konferencję naukową „Potworne narracje. Monstrualne imaginarium w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej”, która odbędzie się w gmachu Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego przy ul. Koszykowej 26/28 w dniach 17-18 maja 2019 r.

„Istnieją dwa rodzaje lęku: racjonalny i irracjonalny. (…) Bać się potwora, który czai się pod naszym łóżkiem – to lęk racjonalny, ponieważ w każdej chwili pod łóżkiem może czaić się potwór gotów pożreć nas do ostatniej kosteczki” – poucza czytelnika Lemony Snicket w „Serii niefortunnych zdarzeń”. W ten sposób, wbrew uspokajającym pocieszeniom tych, którzy głośno przeczą istnieniu potworów, daje wyraz nieodpartemu przekonaniu o ich realności.

„Potwory muszą istnieć, bo jak inaczej moglibyśmy istnieć my?” – zauważa Jeffrey Jerome Cohen w kluczowym dla rozwoju monster studies artykule „Monster Culture” z 1996 r. Pleniąc się w miejscach, gdzie nie dochodzi światło i ludzki wzrok, krążąc pod postacią smoków i lwów na obrzeżach dawnych map, potwory wyznaczają granice znanego, normalnego, ludzkiego świata. Są uosobieniem Innego, kwintesencją wszystkiego, co obce, wykluczone, wyparte i wrogie. Możemy przeglądać się w nich jak w krzywym zwierciadle, widząc w nich ostrzeżenie przed transgresją lub – paradoksalnie – zachętę do wykroczenia poza ciasne ramy normalności. To oddziaływanie figury potwora ma wyjątkowe znaczenie w przypadku literatury przeznaczonej dla młodego człowieka, który wciąż buduje swoją tożsamość.

Poszukiwanie własnej drogi często wiąże się z poczuciem zagrożenia, szczególnie jeśli na ten trudny proces nakładają się lęki i frustracje wynikające na przykład z relacji podległości. Monstrualne wizerunki przedstawicieli władzy – rodziców, opiekunów i nauczycieli – pozwalają na odreagowanie napięcia w fikcyjnej przestrzeni utworu narracyjnego. O ile jednak czarownica z Jasia i Małgosi, choć może być interpretowana jako potworna dublerka oziębłej matki, mieszka poza granicami ludzkiego świata, o tyle „Wiedźmy” Roalda Dahla czy kontrolowany przez kosmitów wicedyrektor Chapman z serii „Animorfy” K.A. Applegate ukrywają swoją monstrualność w samym sercu bezpiecznej – jakby się wydawało – ekumeny. Potwór w masce burzy jasno zakreślone granice między „nami” a „nimi”, kwestionuje grupowe tożsamości i stereotypowe przekonania, wprowadza grozę, niepokój i rozchwianie. Bywają jednak także potwory dobre: czasem mimo swojej odmienności – a może właśnie dzięki niej – bestia okazuje się bardziej ludzka od człowieka, obnażając całe zło naszej cywilizacji.

Samo dziecko, postrzegane jako jednostka jeszcze nieuformowana i nieuspołeczniona, również może nabrać cech potwornych – wystarczy wspomnieć „Tam, gdzie żyją dzikie stwory” Maurice’a Sendaka czy „Stasia Straszydło” Heinricha Hoffmanna. Doświadczeniem własnej monstrualności – a zatem i obcości – stają się nieraz zmiany hormonalne i anatomiczne okresu dojrzewania. „Bywało, że spojrzawszy znienacka w lustro, doznawał szoku na widok obcego monstrum, które zajęło jego miejsce w głębi szklanej tafli” – pisze Małgorzata Musierowicz w powieści „Sprężyna”, z kolei u bohaterki horroru „Ginger Snaps” pokwitanie wiąże się z dosłowną transformacją w potwora.

Wspomniane tu wątki to tylko wąski wycinek nadzwyczaj obszernej i różnorodnej tematyki potworności. Pragniemy, by nasza konferencja stała się miejscem refleksji nad jej obecnością, funkcją i przemianami w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, a kontekstowo także w szeroko rozumianej popkulturze. Jak objawia się potworność? Jaką odgrywa rolę w danym kontekście historycznym i społecznym? W jakich konwencjach jest przedstawiana – niepokoju, wstrętu, a może fascynacji i podziwu?

Zapraszamy do przesyłania abstraktów wystąpień konferencyjnych. Zagadnienia, które szczególnie nas interesują, to:
• potwory, straszydła, poczwary – bohaterowie dziecięcych koszmarów;
• symbolika postaci potwora;
• potwór a estetyka grozy;
• potwór jako Inny – budowanie tożsamości na podstawie relacji odmienności;
• potwór – drapieżnik czy ofiara? – kulturowe przemiany figury potwora;
• teratologia – fizyczne piętno potworności, ciało zdeformowane i wynaturzone;
• „potworne” metamorfozy i cielesność przeobrażona – wilkołaki, wampiry, ludzie-zwierzęta, ludzie-maszyny;
• potwory piękne i niebezpieczne – potworność w sferze moralnej, duchowej, emocjonalnej;
• dychotomia człowiek-monstrum – ludzie o potwornych skłonnościach i potwory z ludzką twarzą;
• dzieci-potwory – literackie przedstawienia dziecka jako diabełka w tekstach moralizatorskich i antypedagogicznych;
• od horroru po romans – peregrynacja potwora po różnych gatunkach literackich.

Zróżnicowanie i wieloznaczność postaci potwora nie pozwala wyczerpać problematyki konferencji w tych kilku punktach. Zachęcamy do zgłaszania własnych propozycji, wykraczających poza wymienione zagadnienia.

Konferencja jest bezpłatna. Nie zapewniamy i nie pokrywamy kosztów zakwaterowania. Pierwszego dnia konferencji Muzeum Książki Dziecięcej serdecznie zaprasza wszystkich uczestników na obiad, a drugiego dnia na przekąski.

Planowana jest publikacja pokonferencyjna.

Data nadsyłania zgłoszeń konferencyjnych

Na zgłoszenia tematów wraz z abstraktami (do 300 słów) czekamy do 11 marca 2019 r.

Prosimy o przesyłanie ich drogą elektroniczną na adres mailowy k.basni.uw@gmail.com.

Wyboru propozycji dokonamy metodą „blind review” – prosimy zatem o podanie wszelkich danych (imię i nazwisko, afiliacja, tytuł) w treści maila; załącznik w formacie .doc lub .pdf zatytułowany konfpotwory_abstrakt powinien zawierać wyłącznie tytuł wystąpienia oraz treść abstraktu.

O zaakceptowaniu bądź odrzuceniu zgłoszenia zostaną Państwo powiadomieni oddzielnym mailem do 23 marca 2019 r.

Kontakt do organizatorów

Strona konferencji